Van Kurt Cobain tot Keith Flint: veel bekende muziekidolen worstelden met depressies voordat ze uit het leven stapten. Al langer wordt een verband gelegd tussen artistiek zijn en het hebben van mentale problemen, vaak geromantiseerd tot ‘de lijdende kunstenaar’. Maar wat zijn mogelijke verklaringen waarom muzikanten vaker dan gemiddeld gebukt gaan onder depressies?
Keith Flint, zanger van Britse dancegroep The Prodigy, werd afgelopen 4 maart dood aangetroffen in zijn huis. Bandlid Liam Howlett bevestigt op het Instagram-account van de band dat het om zelfmoord gaat. “Ik ben in shock, boos, verward en heb een gebroken hart”, zegt hij hierover. De muziekindustrie is in 2017 al in rep en roer wanneer rockzangers Chris Cornell en Chester Bennington vlak achter elkaar een einde aan hun leven maken. In 2018 pleegt DJ Avicii zelfmoord door zichzelf te verwonden met een kapotte wijnfles. Alle bovengenoemde muzikanten hebben tijdens hun leven last van depressies.
Naast alcohol- of drugsverslaving en een posttraumatische stressstoornis (PTSS) is depressie één van de grootste oorzaken van zelfdoding. Geschat wordt dat dit de doodsoorzaak is van zo’n 0,4 tot 1,5% van de mensen, wat zelfmoord nummer 10 maakt op de lijst van meest voorkomende doodsoorzaken. Jaarlijks stappen ongeveer 12 op de 100.000 mensen uit het leven.
Verder blijkt dat de kans op mentale aandoeningen veel groter is onder mensen met artistieke en wetenschappelijke beroepen, zoals dansers, onderzoekers, fotografen en auteurs. Zo plegen schrijvers bijvoorbeeld 50% vaker zelfmoord dan de gemiddelde burger, blijkt uit een onderzoek dat gebaseerd is op gegevens van 1,2 miljoen patiënten en hun familieleden. Maar dat het probleem onder specifiek muzikanten enorm is, bevestigde het onderzoek Can Music Make You Sick? (2016) van Help Musicians UK (HMUK), waarin meer dan 2.200 muzikanten ondervraagd werden over mentale problemen. Van de respondenten gaf 69% aan weleens depressief te zijn geweest. Dat percentage is opvallend hoog tegenover het gemiddelde: 18,7% van de volwassenen heeft ooit tijdens zijn/haar leven een depressie meegemaakt.
Maar hoe komt dit?
Het tweede deel van hetzelfde onderzoek geeft een aantal mogelijke antwoorden op die vraag door 26 muzikanten los van elkaar te interviewen. Hieruit komt naar voren dat de gemaakte afspraken met platenlabels enorm veel stress opleveren, maar ook kritiek op social media, nauwelijks rondkomen en zichzelf niet van het werk kunnen scheiden zijn risicofactoren. Wanneer deze zaken zich opstapelen, is het niet gek dat depressies, paniekaanvallen en andere mentale problemen de kop opsteken.
Ook een belangrijk gegeven is de normalisering van een ongezonde levensstijl in de muziekindustrie: een artiest moet ‘seks, drugs en rock ’n roll’ uitstralen en zich daar naar gedragen. Christine Brown, de directeur van HMUK, pleit voor het motiveren van een bewustere levensstijl: “Als wij als industrie die ongezonde levensstijl aanmoedigen en accepteren, houden we te weinig rekening met de gezondheid en het welzijn van mensen die in de muziek werken.”
Nu zijn niet alle bovengenoemde oorzaken van toepassing op de muzikanten die zich aan de top bevinden/bevonden en van wie daardoor de zelfdoding de meeste aandacht kreeg. Zo is van financiële problemen vaak minder sprake: Kurt Cobain woonde in een enorm huis en Keith Flint gaf juist toe dat hij door zijn volle portemonnee zijn verslaving kon onderhouden – wat natuurlijk benadrukt dat zowel geld als geen geld hebben ongelukkig kan maken. Maar dat is niet per se iets dat zich beperkt tot het muzikantenleven.
Wellicht een sterker punt in dit artikel van The Guardian: beroemd zijn leidt tot eenzaamheid. “De meeste mensen die optreden, doen dit omdat ze een behoefte hebben aan liefde en acceptatie van hun publiek. Ze hebben bevestiging nodig om zich goed te voelen.” Maar zo’n love affair met duizenden mensen, schrijft de auteur, leidt onvermijdelijk tot ontevredenheid, heartbreak en teleurstelling – vaak zo gauw een artiest het podium verlaat en thuiskomt in een leeg huis.
Lady Gaga, die vaak ook erg open is over haar mentale problemen, zegt ongeveer hetzelfde in haar documentaire Five Foot Two: “De hele dag raakt iedereen me aan en praat iedereen tegen me en dan is er ineens complete stilte. Alle mensen gaan weg en dan ben ik alleen.”
Naast zulke – grotendeels – externe factoren, wordt ook weleens gehint naar gevoeligheid: de lijdende kunstenaar is melancholisch, een piekeraar die inspiratie put uit zijn pijn. Hoewel dat overdreven beeld lang niet altijd klopt, zit er wel een kern van waarheid in. André Aleman is hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie aan het Universitair Medisch Centrum Groningen en zelfmoordonderzoeker. Hij werd na de zelfmoord van auteur Joost Zwagerman geïnterviewd door het AD. “Creatieve mensen zijn vaak erg sensitief; ze ervaren emoties, prikkels en gebeurtenissen extra sterk”, legt hij uit. “Dat kan zorgen voor stress en die kan weer leiden tot depressiviteit. En bij depressief zijn, horen soms ook zelfmoordneigingen. Overigens is de stress die heel sensitieve mensen ervaren niet anders dan de stress van andere mensen, maar zij worden daar minder snel depressief van.''
De cijfers liegen er niet om: dat er een verband is tussen muzikant zijn en lijden aan depressies, is vrijwel zeker. Maar waar dit precies vandaan komt, blijft lastig vast te stellen. Waarschijnlijk is het een combinatie van factoren als eenzaamheid, creativiteit en de ongezonde levensstijl die de muziekindustrie aanmoedigt.
Elysa van der Ven is een freelance-journalist met een fascinatie voor data, infographics en interactieve mogelijkheden. Momenteel is ze adjunct-hoofdredacteur bij concertkrant LiveGuide en werkzaam als muziekjournalist bij Lust For Life Magazine.